اضطراب جدایی در نوزادان و کودکان؛ چه زمانی طبیعی است و چه کنیم؟

مفهوم اضطراب جدایی

نوزادان و کودکان نوپا معمولا وقتی والدین بخصوص مادرشان آنها را ترک می کند، برای مدتی گریه می کنند. نوزاد خردسال درکی از زمان ندارد و فکر می کند والدینی که از اتاق بیرون می روند برای همیشه رفته اند. اضطراب جدایی به این معناست که نوزاد پیوند قوی و سالمی با والدین خود ایجاد کرده است که برای عملکرد اجتماعی و عاطفی در طول زندگی مهم است. بنابراین اضطراب جدایی بخشی طبیعی از دوران کودکی است

چرا اضطراب جدایی اتفاق می افتد؟

اضطراب جدایی نشانه این است که کودک شما اکنون متوجه شده است که چقدر به افرادی که از او نگهداری و مراقبت می کنند وابسته است. این وابستگی شامل پدر و مادر، پدربزرگ و مادربزرگ و همچنین افرادی که از آنان مراقب می کنند می باشد. اضطراب جدایی زمانی شروع می شود که نوزاد شروع به یادگیری ماندگاری اشیا می کند. ماندگاری اشیا درک این موضوع است که افراد و اشیاء به وجود خود ادامه می دهند، حتی زمانی که نوزاد نمی تواند آنها را ببیند. نوزاد از 6 تا 12 ماهگی این موضوع را درک کرده اما چون درکی از زمان ندارد، نمی‌داند که والدین چه زمانی برمی‌گردند. این باعث می شود که آنها بترسند و احساس ناامنی کنند.

به مرور که کودک با محیط اطراف خود بیشتر آشنا می شود، باعث می شود در موقعیت های جدید یا با افرادی که به تازگی ملاقات کرده است، احساس ناامنی و ناراحتی بکند حتی اگر شما کنارش باشید. در واقع عدم حضور شما کنار کودک باعث می شود او احساس امنیت نداشته باشد.

اضطراب جدایی بین کودکان بسیار متفاوت است، برخی از کودکان تنها برای مدت کوتاهی که مادر از دید او خارج می شود دچار هیستریک شده و برخی دیگر هم اضطراب جدایی را در دوران نوزادی، کودکی و پیش دبستانی نشان می دهند.

چه عواملی اضطراب جدایی را تشدید می‌کند؟

در بسیاری از موارد با بزرگتر شدن کودک، اضطراب جدایی به طور طبیعی از بین می رود، اما با این حال والدین بهتر است بدانند که عوامل خاصی می توانند باعث تحریک یا تشدید آن شوند، مانند:

• تولد نوزاد جدید در خانواده

• نقل مکان به خانه جدید

• از دست دادن والدین

• استرس والدین که ممکن است به کودک منتقل شود

مطالعات نیز نشان داده اند که سبک فرزندپروری و نحوه تربیت والدین در تشدید و یا کاهش اضطراب جدایی می توانند موثر باشند. اگر سبک فرزندپروری والدین به گونه ای باشد که از استقلال و توانایی های کودکان در تصمیم گیری جلوگیری می کند باعث می شود تا کودک برای گرفتن هر تصمیمی و انجام هر کاری به دنبال گرفتن تایید از والدین باشد و اصطلاحا همواره به پدر و مادر خود می چسبد.

علائم اضطراب جدایی در نوزاد و کودک نوپا

نوزادی که اضطراب جدایی را تجربه می کند می ترسد که والدینش او راترک کنند و دیگر برنگردند. این ترس ممکن است با حضور یک غریبه تشدید شود. علائم بالقوه اضطراب جدایی در نوزاد یا کودک نوپا می تواند شامل موارد زیر باشد:

• وقتی پدر یا مادر از اتاق بیرون می رود گریه می کند.

• بیدار شدن و گریه کردن در طول شب

• امتناع از خوابیدن بدون حضور والدین

• گریه کردن و چسبیدن به پدر یا مادر در موقعیت های جدید و ناآشنا

• ترس از غریبه ها

سن و شدت طبیعی اضطراب جدایی

اضطراب جدایی در بسیاری از کودکان بخشی طبیعی از رشد است و معمولاً در سنین مشخصی پررنگ‌تر می‌شود. دانستن اینکه این اضطراب در چه بازه‌هایی شایع‌تر است، به والدین کمک می‌کند نگرانی بی‌مورد نداشته باشند و در عین حال اگر علائم غیرطبیعی یا طولانی شد، به‌موقع اقدام کنند. جدول زیر یک راهنمای کلی از سن و شدت معمول اضطراب جدایی را نشان می‌دهد:

چه کارهایی به اضطراب جدایی کمک کرده و چه کارهایی آن را بدتر میکند؟

کارهایی که به بهبود اضطراب جدایی کمک می‌کند

• خداحافظی کوتاه، آرام و ثابت

• تمرین جدایی‌های کوتاه و تدریجی

• روتین‌های قابل پیش‌بینی (خواب، رفت‌وآمد، بازی)

• اطمینان دادن واقعی: «برمی‌گردم» و حتماً برگشتن

• انتقال مسئولیت به مراقب ثابت و قابل اعتماد

کارهایی که اضطراب جدایی را بدتر می‌کند

• کش دادن خداحافظی و چندبار برگشتن

• دزدکی رفتن بدون خداحافظی

• تهدید یا ترساندن کودک («اگه گریه کنی میرم»)

• تمسخر یا سرزنش («مگه بچه‌ای؟»)

• تغییر مداوم مراقب یا برنامه‌های روزانه

راهکارهای عملی برای مدیریت اضطراب جدایی

نوزاد و کودکی که احساس امنیت می کند بهتر می تواند جدایی را کنترل کند. در آغوش گرفتن و آرام کردن فرزندتان زمانی که با هم هستید می تواند به او کمک کند تا احساس امنیت بیشتری داشته باشد. جدا شدن از نوزادانی که این اضطراب را تجربه می کنند برای مادر دشوار است، اما راه هایی وجود دارد که والدین می توانند این ناراحتی و اضطراب ناشی از جدا شدن را کاهش دهند.

• وقتی فرزندتان می ترسد او را بغل کرده و به او اطمینان دهید که مشکلی نیست.

• در خانه به او اجازه بدهید برای مدت کوتاهی تنهایی به اتاق های دیگر برود، با این کار کم کم به مستقل شدن کودک کمک میکند.

• افراد و مکان های جدید را به تدریج معرفی کنید.

• جدایی از فرزندتان را برای زمانی برنامه ریزی کنید که کودک شما غذا خورده و سیر باشد و به اندازه کافی هم استراحت کرده باشد.

• خداحافظی از کودکتان را طولانی نکنید و از مراقب کودک بخواهید هنگام خروج با اسباب بازی حواس کودک را پرت کند.

چه زمانی باید برای اضطراب جدایی به متخصص مراجعه کرد؟

اضطراب جدایی در بسیاری از کودکان طبیعی است و با گذشت زمان و تمرین‌های ساده بهتر می‌شود. اما اگر شدت علائم زیاد باشد یا مدت طولانی ادامه پیدا کند و روی خواب، تغذیه، مهد/مدرسه یا آرامش خانواده اثر بگذارد، بهتر است از یک متخصص کودک کمک گرفته شود. موارد زیر از مهم‌ترین نشانه‌هایی هستند که مراجعه به متخصص را ضروری‌تر می‌کنند:

• اضطراب بسیار شدید و طولانی (هفته‌ها بدون بهبود)

• امتناع جدی از مهد/مدرسه یا جدایی‌های روزمره

• علائم جسمی مداوم (دل‌درد، تهوع، سردرد) در زمان جدایی

• بدخوابی شدید و کابوس‌های تکراری

• گوشه‌گیری، افت عملکرد یا تغییر شدید خلق‌وخو

• آسیب به خود یا دیگران در زمان جدایی

سخن پایانی: آرامش کودک با ثبات و همراهی شما ساخته می‌شود

اضطراب جدایی در بسیاری از نوزادان و کودکان نوپا بخشی طبیعی از مسیر رشد است و معمولاً با افزایش احساس امنیت و تجربه‌های تدریجیِ جدایی کمتر می‌شود. مهم‌ترین نقش والدین، ایجاد ثبات، خداحافظی‌های کوتاه و قابل پیش‌بینی، و همراهی آرام بدون سرزنش است. اگر علائم شدید، طولانی یا مختل‌کننده زندگی روزمره باشد، کمک گرفتن از متخصص می‌تواند مسیر بهبود را سریع‌تر و مطمئن‌تر کند.