اضطراب جدایی و وابستگی کودک به مادر؛ چه زمانی طبیعی نیست؟

وابستگی کودک به مادر در چه سنی طبیعی است؟

کودکان خردسال زیر سه سال به طور معمول به والدین خود می چسبند. ممکن است آنها را تعقیب کنند، وقتی نزدیک آنها نیستند گریه کنند و وقتی توجه والدین خود را به دیگران ببینند ناراحت شوند. کودکان خردسال تشنه دلبستگی هستند چرا که از خودکفایی برخوردار نیستند و برای مراقبت بسیار به والدین و بخصوص مادر وابسته هستند. اما زمانی که به سن 5 تا 7 سالگی می رسند، باید بتوانند آزادانه و به تنهایی بازی کنند، مسئولیت کارهای ساده ای مانند لباس پوشیدن را بر عهده بگیرند و حتی شروع به انجام کارهایی مانند تمیز کردن اسباب بازی های خود کنند.

مادر وابسته کیست؟

مادری که به کودک خود وابسته است، کسی است که وابستگی ناسالمی به فرزند خود دارد و سعی می کند به دلیل آن وابستگی، کنترل بیش از حد بر زندگی کودک اعمال کند. اگر والدین و به خصوص مادر بیش از حد از فرزندان خود محافظت کنند و آنها را برای مدت طولانی در بند خود نگه دارند وابستگی آنها به مادر افزایش می یابد و تأثیر منفی و نامطلوبی بر رشد روانی و فکری آنها می گذارد. هدف نهایی در تربیت کودک این است که به آنها کمک کنید تا فرد مستقل و خود ساخته ای شوند. والدین باید کمک کنند تا آنها ذهنیت مربوط به خود را داشته باشند. اهداف و برنامه های خود را تعیین کنند، خودشان فکر کنند و تصمیمات خود را بگیرند و مرزهای خود را بشناسند. همانطور که یک کودک بزرگتر و بالغ می شود، باید توانایی بیشتری برای گرفتن فرمان در زندگی خود داشته باشد.

نشانه‌های مادر وابسته و کودک وابسته

مواردی که نشان می دهد شما یک مادر وابسته هستید و یا کودتان کاملا به شما وابسته است را در ادامه می توانید بخوانید:

• مادر وابسته کنترل شدیدی بر زندگی فرزند بزرگسال خود اعمال می کند.

  کودکی که بالغ شده، تقریبا مستقل بوده و دیگر نیازی به تصمیم گیری، رفع نیازهای اساسی و یا تعیین نحوه زندگی آنها از سوی والدین ندارد. در چنین شرایطی اگر مادری همچنان در تلاش برای اعمال کنترل بر زندگی کودک باشد، این امر به کودک بالغ آسیب رسانده و سلامت عاطفی، ذهنی و رشدی او را کاهش می دهد. چنین مادری بیش از حد خود را درگیر کودک کرده و خود را در نقش یک مادر سمی قرار می دهد که توانایی های کودک را به حداقل می رساند و کاهش می دهد.

• کودک بالغ برای تصمیم گیری با مادر خود چالش های فراوانی دارد.

  این کودک در بزرگسالی و هنگام تصمیم گیری با چالش های فراوانی روبرو شده و دچار تزلزل می شود، زیرا هرگز به آنها آزادی یا تشویق جهت تصمیم گیری برای خودشان داده نشده است. مادر وابسته ممکن است ترس هایی را در کودک اعمال کند تا او را همچنان تحت کنترل خود نگه دارد. در موارد حادتر حتی می تواند باعث شود کودک از دنبال کردن رویاها و اهدافی که در ذهن خود دارد صرف نظر کند.

• مادر وابسته تصور می کند هرگز اشتباه نمی کند و همیشه قربانی است.

  مادر وابسته از قبول مسئولیت اشتباهات خود سرباز زده و در عوض دائما دیگران را سرزنش می کند که در حقیقت روش دیگری برای حفظ کنترل است. این مادر بر این باور است که همیشه حق با اوست و احساس می کند که اگر اشتباه کند، کنترل خود را از دست خواهد داد. چنین مادر حتی اگر عذرخواهی هم بکند، اغلب غیرصادقانه است.

• یک کودک وابسته به دنبال تایید دائمی دیگران است و به آن نیاز دارد.

  کودکی که وابستگی غیر عادی به مادر خود دارد، احساسات خود را زیر سوال برده و با سرکوب احساسات خود حتی فکر جدا شدن از او را هم نمی کند. این کودک همچنین دائما به دنبال تأیید والدین و به خصوص مادرش است، زیرا او معتقد است که بدون تأیید والدین نمی تواند کاری انجام دهد و حتی ممکن است به دنبال تایید ناسالم در دوستی ها و روابط عاشقانه باشد.

پیامدهای وابستگی ناسالم بر رشد کودک

• کاهش اعتمادبه‌نفس و خودباوری

• ترس از جدایی و افزایش اضطراب

• ضعف در استقلال و مسئولیت‌پذیری

• مشکل در تصمیم‌گیری و حل مسئل

• وابستگی عاطفی در روابط آیند

• کاهش مهارت‌های اجتماعی و تعامل با همسالان

• افت انگیزه برای تجربه‌های جدید و یادگیری

• احتمال شکل‌گیری رفتارهای اجتنابی یا لجبازی

وقتی وابستگی از حد طبیعی فراتر می‌رود، کودک فرصت مستقل بودن را از دست می‌دهد و به جای یادگیری مهارت‌های مهم مثل تصمیم‌گیری، حل مسئله و مدیریت احساسات، بیشتر به حضور و تأیید دائمی مادر تکیه می‌کند. نتیجه این روند می‌تواند اضطراب بیشتر، کاهش اعتماد به نفس و سخت‌تر شدن ارتباط کودک با محیط‌های جدید مثل مهدکودک، مدرسه و جمع‌های اجتماعی باشد.

اضطراب جدایی کودک از مادر: علائم و سن طبیعی

اضطراب جدایی در کودکی تا حدی طبیعی است و معمولاً در بعضی سنین شدیدتر دیده می‌شود. مهم این است که بدانیم چه زمانی طبیعی است و چه زمانی نیاز به توجه جدی‌تر دارد.

سن طبیعی (معمولاً):

• ۸ تا ۱۸ ماهگی: اوج اضطراب جدایی (طبیعی‌تر و شایع‌تر)

• ۱۸ ماه تا ۳ سال: ممکن است ادامه پیدا کند و با تغییرات محیطی شدت بگیرد

• شروع مهد/پیش‌دبستانی (حدود ۳ تا ۶ سال): گاهی دوباره پررنگ می‌شود (به‌خصوص روزهای اول)

علائم رایج اضطراب جدایی:

• گریه شدید یا چسبیدن به مادر هنگام جدا شدن

• مقاومت در برابر رفتن به مهد/مدرسه یا خانه‌ی اقوام

• ترس از تنها ماندن حتی در خانه

• کابوس یا بدخوابی با موضوع جدایی

• دل‌درد/تهوع/سردرد قبل از جدا شدن (بدون علت جسمی واضح)

• بهانه‌گیری و بدخلقی فقط در موقعیت‌های جدایی

اگر این علائم با وجود گذشت زمان بهتر شود، معمولاً طبیعی است. اما اگر شدید و طولانی‌مدت شود یا زندگی روزمره (مدرسه، خواب، روابط) را به‌هم بزند، بهتر است جدی‌تر بررسی شود.

راهکارهای عملی برای کاهش وابستگی کودک به مادر

کاهش وابستگی باید تدریجی، آرام و با احساس امنیت انجام شود. هدف این نیست کودک را ناگهانی جدا کنیم؛ هدف این است که یاد بگیرد «می‌تواند بدون مادر هم امن باشد

• جدایی‌های کوتاه و تدریجی: از ۲–۵ دقیقه شروع کنید و کم‌کم بیشتر کنید.

• روتین خداحافظی کوتاه و ثابت: یک جمله ثابت + یک بغل کوتاه؛ کش‌دادن خداحافظی اضطراب را بیشتر می‌کند.

• تمرین بمان و برمی‌گردم مثلاً شما به اتاق دیگر بروید و دقیقاً همان موقع برگردید تا اعتماد شکل بگیرد.

• تقویت استقلال در کارهای کوچک: انتخاب لباس، جمع کردن اسباب‌بازی، آوردن لیوان آب… با تشویق واقعی.

• واگذاری زمان به مراقب قابل اعتماد: پدر، مادربزرگ یا مربی ثابت؛ تغییر مداوم مراقب وابستگی را بیشتر می‌کند.

• آماده‌سازی قبل از موقعیت جدایی: توضیح ساده و کوتاه: میرم خرید، ۲۰ دقیقه دیگه برمی‌گردم

• تأیید احساسات + آرامش دادن می‌دونم دلت می‌خواد پیشم باشی… برمی‌گردم. (نه سرزنش، نه تهدید)

• قانون ثابت بعد از بازگشت: وقتی برگشتید، چند دقیقه وقت باکیفیت بدهید؛ نه بازجویی، نه بحث.

• کم کردن وابستگی به حضور دائم مادر در بازی/خواب: قدم‌به‌قدم فاصله را کم‌کم بیشتر کنید (کنار تخت، نزدیک در، بیرون اتاق)

اگر کودک بعد از چند هفته تمرین تدریجی هیچ بهبودی نداشت، یا اضطرابش شدیدتر شد (مثل حملات شدید گریه، علائم جسمی مداوم، امتناع کامل از مدرسه)، بهتر است از مشاور/روانشناس کودک کمک بگیرید تا مسیر دقیق‌تر و سریع‌تر شود.

سخن پایانی: وابستگی سالم، پلی به سوی استقلال کودک

وابستگی مشترک والدین و فرزند می تواند از نظر عاطفی آزاردهنده باشد، بنابراین مادر باید در رابطه خود با کودک مرزهای سالمی را تعیین کند. به یاد داشته باشید که والدین الگوی کودک هستند و کودکان به طور طبیعی رفتارهای والدین خود را تکرار می کنند. کودکی که تحت کنترل بوده است، احتمال بیشتری دارد که به والدین کنترل کننده تبدیل شود.